بیماری نماتد چیست ؟

یکی از شایع‌ترین و البته آسیب‌زاترین بیماری‌های گیاهی نماتد نام دارد. از نظر کشاورزی و گیاه‌پزشکی، این بیماری در اثر حمله نوعی کرم یا انگل به ریشه درخت، ایجاد می شود؛ به عبارت دیگر عامل بروز آن، انگل یا کرم نماتد می باشد. این کرم‌های ذره‌بینی بوده و در خاک مناطق زیادی وجود دارد و ریشه گیاه را مورد هجوم قرار می دهد و در نهایت باعث کاهش رشد و از بین رفتن  ریشه درخت می شود.

نماتد چیست؟

نماتد موجودات کرمی شکل کوچکی اند که در تمام نواحی که آب به مقدار فراوان وجود داشته باشد زندگی می کنند. نماتدها معمولا با میکروسکوپ قابل مشاهده هستند و بیشتر درون خاک حضور دارند.

نماتدها بسته به نوع خود می توانند انگل جانوران، انگل گیاهان و یا گندخوار باشند. از بین آن ها نماتدهای انگل گیاه اغلب خاک زی اند و به ریشه گیاهان حمله ور می شوند. نماتد های گیاهی با استفاده از اندام نیشی شکل خود در دهان از شیره گیاهان تغذیه می کنند.

نماتد های خسارت زا برای مرکبات

نماتد های مختلفی می توانند به مرکبات حمله و از آنها تغذیه کنند. انواع گونه های نماتد از خانواده  Tylenchidea، خانواده Pratylenchidea (مولد زخم)، Meloidogynidea مولد گره ریشه و دسته Longidoridea می توانند از ریشه مرکبات تغذیه و به آنها خسارت وارد کنند.

خسارت نماتدهای یاد شده به اندازه ای نیست که خطر زیادی برای درختان ایجاد کند. اما برخی از نماتدهای متعلق به دسته Tylenchulidea به نماتد های قلوه ای شناخته شده  هستند می توانند خسارات بسیار سنگینی به این درختان وارد نمایند و حتی باعث خشک شدن آنها شوند.

آفت نامبرده مهمترین آفت نماتدی مرکبات hsj و مبدا آن جنوب شرقی آسیا می باشد. اما به تمامی نواحی دنیا پا گذاشته است. علت این انتشار گسترده، صادرات نهال های آلوده به سایر نقاط جهان بوده است. این نماتد به درختان زیتون، انگور و خرمالو نیز حمله می کند.

چرخه زندگی نماتد قلوه ای

نماتد Tylenchulus دارای سه مرحله تخم، لاروی و نماتد بالغ می باشد. لارو دارای چهار سن می باشد. لارو های سن یک و دو درون تخم ایجاد می شود و لارو سن دو از تخمش خارج می شود. اکثر جمعیت آن ها را نماتد های ماده تشکیل می دهد و حدود ۲۰ درصد جمعیت آن ها شامل نر ها است. نرها تغذیه ندارند و به همین خاطر خسارتی وارد و تنها باعث تنوع ژنتیکی می شوند.

لاروهای سن دو ماده به سمت ریشه ها می روند و از آنها به مدت دو یا سه هفته تغذیه می کنند. این لاروها تا حدود یک سوم بدن خود را به داخل ریشه وارد می کنند در حالی که باقی بدن آنها خارج از ریشه باقی می ماند با سه بار پوست اندازی از لاروهای سن دو، لارو سن سه، لارو سن چهار و در نهایت نماتد بالغ شکل می گیرد. در طی این پوست اندازی ها و تغذیه از گیاه، نماتد کرمی شکل، کم کم متورم می شود و به ویژه در قسمتی هایی از بدن که بیرون از ریشه قرار گرفته است به شکل قلوه در می آید.

نماتد ماده در این مرحله چندین سلول ریشه را در اختیار خود قرار می دهد و با ایجاد تغییر در عملکرد آن ها سبب تغییر شکل ظاهری ریشه می شوند و آن را متورم می کند. ماده ها در حالی که می توانند بدون حضور نر تولید مثل کنند، از آنجایی که دستگاه تولید مثلی آنها در فضای خارجی ریشه قرار گرفته می توانند توسط نماتد های نر نیز بارور شوند. پس از باروری تقریبا ۱۰۰ تخم آن ها در یک ماده ژلاتین مانند که خارج از بدن ماده ها شکل می گیرد، گذاشته شده و این چرخه زیستی ادامه پیدا می کند.

مدت زمان تخم تا تخم این چرخه بسته به شرایط بین ۴ تا ۸ هفته می باشد. پس در طول سال این نماتد می تواند ۶ تا ۱۲ را به نسل تولید برساند. به عبارت دیگر یک تخم قادر است طی یک سال به ۱۲۰۰ تخم تبدیل شود و این میزان در طول ۵ سال به شصد هزار تخم برسد. بنابراین رشد این آفت موزی به شدت بالا است. لارو های سن دو که تازه از تخم خارج شده اند بدون هیچ تغذیه ای می توانند تا یک سال در خاک زنده بمانند و رشد کنند و ناگفته نماند که درجه حرارت حدودا 20 درجه سانتی گراد برای رشد و تغذیه آنها مناسب می باشد.

مدیریت نماتد های مرکبات

کنترل بیولوژیک

برخی  از قارچ ها ی خاکزی می توانند سبب کاهش جمعیت نماتد مرکبات در خاک شود. باکتری های گونه پاستوریا و باسیلوس و قارچ های گونه نماتوفورا، هیرسوتلا و پسیلومایسس اشاره کرد.

کنترل شیمیایی

اگر زمین شما آلودگی به نماتد داشته باشد و جمعیت آن به حدی رسیده باشد که باید مبارزه شیمیایی با آن شکل بگیرد. سموم مخصوص نماتد در این خصوص استفاده می شود. ولوم پرایم، متام سدیم، کلروپکرین وآبامکتین و از ترکیبات شیمیایی هستند که بر نماتدها موثر هستند که در درمان انواع نماتد مرکبات نیز کاربرد دارد. استفاده از سم شیمیایی تنها زیر نظر گیاه پزشک و بعد از بازدید باغ و نتایج آزمایش امکان پذیر می باشد. بسیاری از سموم ضد نماتد برای سلامتی انسان و حیوانات بسیار مضر است و لذا حتما باید تحت نظر گیاه شناس مصرف شود.

نتیجه گیری

نماتدها به خاطر حضور در خاک کمتر شناخته شده هستند و در سالهای اخیر خسارت بسیار زیادی به محصولات مختلفی نظیر مرکبات وارد کرده اند. با توجه به نیاز روز افزون جمعیت به گسترش باغات مرکبات و مواد غذایی همگی باغداران و کشاورزان نسبت به این آفت لازم است شناخت کافی را داشته باشند تا در صورت مواجه با این آفت به سرعت نسبت به درمان آن اقدام کنند. در این بین نماتد قلوه ای مهمترین و پر خسارت ترین نماتدها به حساب می آید که در این متن به آن پرداختیم.