کشت گلخانه ای و پنج نوع آن

اصلاً چرا کشت گلخانه ای؟

کشت گلخانه ای (به انگلیسی: Greenhouse Cultivation) یکی از شیوه های مدرن برای مقابله با تغییرات جوی اثرگذار بر گیاهان همانند گرمازدگی و سرمازدگی و کم آبی محسوب می شود. جالب است بدانید گلخانه می تواند نوعی واحه یا آبادی میان کویر برای گیاهان شما باشد و نور کافی، تهویه، رطوبت و دمای کافی را برای آنها فراهم  کند. گلخانه های خوب می توانند یک راه حل کم هزینه برای افزایش بهره وری یک کشاورز در کشورهایی با آب و هوای خشک تر باشند و در مقابل محدودیت های اقلیمی یا مقابله با سایر خطرات خارجی مانند تگرگ یا آفات حشرات مقاومت کنند.

فرقی نمی کند که شما یک کشاورز باشید یا فقط یک باغبان، کشت گلخانه ای محدوده شما را گسترش داده و به شما در رشد گیاهان مطبوع تر و بهبود کیفیت میوه کمک می کند.

مزایا و معایب کشت گلخانه ای

• مزایا

۱- تولید محصول نسبت به کشاورزی در هوای آزاد ۱۰ تا ۱۲ برابر افزایش می یابد.

۲- تنوع سالانه ی تولید محصول افزایش می یابد.

۳- آبیاری بارانی و قطره ای باعث کاهش میزان مصرف آب می شود.

۴- به کارگیری شیوه های ‌های کنترل بیولوژیکی و کاهش استفاده از سم باعث افزایش کیفیت محصولات می شود.

۵- فناوری‌های پیشرفته در کشاورزی از جمله سیستم هیدروپونیک مورد استفاده قرار می گیرد.

۶- بدون خاک امکان کشت محصول وجود دارد.

۷- تولید محصول به اوضاع اقلیمی محل وابسته نبوده و تنظیم کشت محصول با نیاز بازار می باشد.

۸- در طول سال اشتغال زایی وجود دارد.

۹- محصولات کشت شده در گلخانه در مقایسه با محصولات زمین زراعی سالم تر و طبیعی تر می باشند.

۱۰- تولید انواع محصولات کشاورزی مقرون به صرفه و اقتصادی می باشد.

• معایب

۱- پرهزینه‌ بودن راه اندازی و نصب تجهیزات گرمایشی و سرمایشی

۲- پایش و مراقبت دائمی شرایط محیطی همانند دما

۳- آفت‌های مزاحم و انتقال سریع آفت های واگیر به سایر گیاهان

۴- عدم امکان گرده‌افشانی

۵ نوع کشت گلخانه ای کدامند؟

۱– کشت پرلیت

القای دمای بالا به سیلیکات آلومینیوم باعث به دست آمدن پرلیت می شود. در این نوع کشت ریشه گیاهان در پرلیت یا بستر دارای پشم سنگ قرار می گیرند و بعد از قرار دادن ریشه در این بسترها، گیاهان بلافاصله آبیاری شده و با قطره چکان های خاصی که در مجاورت هر گیاه قرار داده شده تغذیه می شود.

۲- کشت هیدرو پونیک یا آب کشت مطلق

هیدروپونیک یا آب کشت (به انگلیسی: Hydroponic cultivation) فرمی از کاشت و اصطلاحی در کشاورزی است که در آن گیاهان به جای کاشته شدن در خاک در ردیف هایی از مواد مغذی قرار می گیرند. ریشه گیاهان کلاً در آب قرار دارد و گیاهان بدون خاک و با استفاده از محلول های معدنی که حاوی مواد مغذیِ حل شده در آب می باشند، رشد می کنند.

۳- کشت در بستر خاک

در این نوع کشت گلخانه ای گیاهان در خاک کاشته می شوند. می توانیم با افزودن کمی شن همراه با کمی کود حیوانی، سنگینی بافت خاک گلخانه ها را اصلاح کنیم. باید بدانید چون گیاه در دمای معمولی بیشترین رشد را داشته پس برای فتوسنتز به نور زیادتری نیاز دارد.

درجه حرارت مناسب برای این نوع کشت در گلخانه ۲۰ الی ۲۵ درجه و رطوبت مناسب ۷۰ تا ۸۰ درصد می باشد.

۴- کشت به صورت ردیفی در خاک

این نوع کشت بیشتر برای کاشت سبزیجات و صیفی جات کارآیی دارد و در آن گیاهان نه به صورت نامنظم بلکه به صورت ردیفی در خاک کاشته می شوند. باید مانند کشت در بستر خاک حتماً قبلاً خاک را آماده کرده و با استفاده از کود آن را تغذیه کنیم.

۵- کشت گلدانی

گلدان های نایلونی یا پلاستیکی که پر از مواد هیدروپونیک می باشند در این روش مورد استفاده قرار می گیرند. این نوع کشت مناسب برای کاشت شاخه های بریده گیاهان و کاشت سبزیجات و صیفی جات می باشد.

چه محصولاتی را می توان در گلخانه پرورش داد؟

۱- ترکیب گوجه و خیار

این دو محصول به علت این که کاربرد زیادی در غذاهای ایرانی دارند جزو بهترین محصولات کشاورزی بوده و بسیار سودآور می باشند. این محصولات را می توانیم چند بار در سال کشت و برداشت کرده و به طور متوسط ۶۰۰ تن در هر هکتار برداشت کنیم.

۲- زعفران

زعفران یک محصول با ‌ارزش و گران قیمت است که قابلیت کشت گلخانه ای را دارد.

بهترین گزینه برای کشت زعفران روش هیدروپونیک می باشد چون این روش از کشت، مصرف آب کمتری دارد و بازده محصول را تا ۳ برابر افزایش می دهد. بهتر است بدانید که کشت زعفران از طریق پیاز انجام می شود و از هر هکتار می توانیم ۱۰ تا ۱۲ کیلو زعفران برداشت کنیم.

۳- توت فرنگی

کشت گلخانه‌ای توت فرنگی به دو روش آب کشت و هوا‌کشت و به دو صورت کاشت بذر یا بوته انجام می شود. ذکر این مطلب مهم است که به زمان و آب کمتری برای پرورش توت فرنگی به صورت بوته ای نیاز است و این محصول چند سال می تواند میوه بدهد.

۴- سبزی های خوردنی

انواع سبزی های خوردنی از جمله شوید، جعفری، اسفناج، گشنیز و… جزو سودآورترین محصولات کشت گلخانه ای بوده و بالاترین بازدهی را در مدت کم دارند. این محصولات به مراقبت کمی نیاز دارند.

۵- صیفی جات

صیفی جات از جمله هنداونه، خربزه و طالبی جزو پرطرفدارترین میوه ها به شمار آمده و درآمد خوبی دارند.

۶- فلفل دلمه‌ای

انواع مختلف فلفل دلمه‌ای از جمله سبز، قرمز، نارنجی و زرد به بازار عرضه می شود که سبز یکی از پرمصرف‌ترین آنها به شمار می آید. کاشت فلفل دلمه ای عمدتاً به صورت نشا بوده و می توان حدود ۴۶۰ تن فلفل دلمه‌ای را در هر هکتار برداشت کرد.

۷- گیاهان دارویی و گل‌های زینتی

از دیگر انواع کشت گلخانه ای می توان به کشت گیاهان دارویی و گل های زینتی همانند آلوئه ورا و میخک اشاره کرد که درآمد و بازدهی خوبی دارند.

در بهار بذر این گل ها کاشته شده و چند سال می توانید از آنها گل برداشت کنید. درجه حرارت مناسب برای این نوع گل ها ۲۲ الی ۲۶ درجه بوده و برای این نوع کشت باید یک گلخانه ای مجهز و با تکنولوژی بالا داشته باشید.

انواع آبیاری در کشت گلخانه ای

بعد از کسب آگاهی و شناخت نیازهای آبی محصولات گلخانه ای، تأمین آب را می توان یکی از عوامل مهم در کشت گلخانه ای در نظر گرفت. بر اساس این نیاز آبی باید محل کشت و پرورش آنها را مجزا کرد. روش های آبیاری گلخانه ای را می توان بدین صورت خلاصه بندی کرد:

۱- سطحی یا ثقلی

این نوع آبیاری، بازده پایین و اتلاف آب بالایی دارد ولی املاحی که باعث رشد زیاد علف های هرز و شیوع قارچ ها و انگل ها می شوند را می شوید و از بین می برد.

۲- تحت فشار

به دو نوع تقسیم می شود:

• بارانی: افزایش رطوبت، کاهش دمای محیط گلخانه و پخش یکنواخت آب از اهداف این نوع آبیاری می باشد. این روش هزینه اولیه بالایی دارد و بازده مصرف آب حدود ۷۵ درصد می باشد.
• قطره ای: کودهای شیمیایی و بقیه مواد ضروری گیاهان از طریق قطره چکان هایی که در لوله های جنبی کنار گیاه نصب شده تأمین می شود. بازده مصرف آب حدود ۹۰ درصد می باشد و علف های هرز به علت قرارگیری قطره چکان ها کنار ساقه گیاهان نمی توانند رشد کنند.

اما روستائیان چگونه می توانند معیشت خود را تغییر دهند؟

این روزها مسئله ای که به عنوان یکی از مهمترین الزامات بخش کشاورزی توسط کارشناسان و فعالان این حوزه مورد تأکید قرار می‌گیرد، اصلاح الگوی کشت است و بحران کم آبی، پرداختن به این موضوع را مهم و پراهمیت ساخته است.

کارشناسان معتقدند روستاییان و بویژه کشاورزان باید به این موضوع توجه خاصی نشان داده و تغییر الگوی کشت را اجرایی سازند. بنابراین هر گونه تصمیم‌گیری درباره اصلاح الگوی کشت باید با مشارکت و نظر کشاورزان بومی منطقه مورد نظر صورت گیرد.

بهتر است بدانید که کار با افراد محلی چندان هم ساده نیست اما می توان با آموزش‌های فرهنگی و توانمندسازی زنان و مردان این امر را محقق ساخت. مسئولان محلی هم برای این که موجب این تغییر شوند باید باور داشته باشند که چنین امری امکان پذیر می باشد و بپذیرند که باید برای برون رفت از کم آبی تا کسب درآمد در بازار امروز، سراغ روش‌ های کم‌هزینه تر بروند.

چند نکته مهم

• با اطلاح الگوی کشت باعث افزایش ۵۰ درصدی تولید محصولات باغی در یک هکتار نسبت به کشاورزی سنتی و صرفه جویی سالانه ۲۰۰ هزار لیتر در ثانیه در ۱۰ هزار متر مربع در مصرف آب خواهیم شد.
• استفاده از فناوری های نوین آبیاری، اصلاح الگوی کشت، کشت گلخانه ای، تغییر کشت از بهاره به پاییزه و استفاده از روش ها و بذرهای اصلاح شده جهت بهروری بیشتر در تمامی فصول سال باعث افزایش درآمد خواهد شد.
• کشاورزی به خاطر تأمین ۸۵ درصد نیازهای غذایی و ۹۰ درصد مواد اولیه صنایع تبدیلی و دارا بودن ۲۵ درصد سهم صادرات غیرنفتی در اقتصاد یک کشور نقش مهمی دارد.

نتیجه گیری

بحران کم آبی تا حد زیادی ذخایر آبی و سفره های آب زیزمینی را کاهش داده و باعث شده کشاورزی ارگانیک و معمولی با چالش ها و مشکلات جدی روبرو باشند و آنها را تبدیل به شغلی پر ریسک کرده است. اما چه باید کرد؟ آیا باید به صادرات بی رویه محصولات کشاورزی متوسل شد یا دست روی دست گذاشت و با شرایط کنار آمد؟ خیر؛ ما می توانیم با استفاده از کشاورزی مدرن بر این مشکلات غلبه کنیم و کشت گلخانه‌ ای یکی از بهترین شیوه های کشاورزی مدرن است که باعث رونق و گسترش کشاورزی می شود.

هرچند هزینه راه اندازی و نصب لوازم و تجهیزات گلخانه ای بالا می باشد اما می توان در ظرف دو یا سه سال سود زیادی کسب کرد و سرمایه اولیه را احیا کرد. اما اگر در فکر راه اندازی یک گلخانه هستید حتماً با افراد باتجربه در این حوزه مشورت کنید و اطلاعاتی را در این زمینه کسب کنید.