انواع کودها
کود به‌طور ساده مولتی‌ویتامین و کمک غذای گیاهان است که کشاورز برای تقویت و عمل‌آوری محصولات بیشتر و همچنین تغذیه خاک از آن بهره می‌برد که بر اساس خصوصیات، منشأ و مواد تشکیل‌دهنده به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند.
- کود آلی (ارگانیک)
- کود زیستی (بیولوژیک)
- کود شیمیایی (معدنی)
۱ کود آلی
کود آلی که به کود ارگانیک نیز معروف هست، دارای منشأ طبیعی و بدون کوچک‌ترین و افزودنی مصنوعی به وجود می‌آید. درواقع این دسته از کودها پایه کربنی داشته و بازمانده‌ای مواد زنده و یا درگذشته زنده بودند، هستند. بقایای گیاهان، فضولات حیوانات و یا ترکیبی از هر دو آن‌ها ازجمله کودهای ارگانیک محسوب می‌شوند.
موارد مصرف کود آلی
کود آلی برخلاف کود شیمیایی برای خاک مضر نبوده و استفاده بیش‌ازاندازه آن‌ها به گیاه نیز آسیبی نمی‌رساند.
کود آلی برای رشد سبزی‌ها، افزایش گل‌دهی و سرسبزی چمن‌ها به کار می‌آید. همچنین جهت تقویت دانه‌های تازه کاشته شده، گیاهان جوان و حتی بالغ مصرف آن بسیار مناسب و به‌جا است.
انواع کودها ی آلی
کود آلی کیفیت‌های متفاوتی داشته و درنتیجه اثربخشی هر کدام بر روی خاک فرق دارد. در مجموع سه نوع کود آلی وجود دارد.
- کود حیوانی
- کود سبز
- کمپوست
کود حیوانی چیست و چه مزیت‌هایی دارد؟
از گذشته‌های بسیار دور کشاورزان دریافتند درجایی که فضولات حیواناتی مانند اسب، گاو، گوسفند و مرغ وجود دارد، گیاه رشد بهتر و بیشتری دارد و از آن به بعد همواره از کود حیوانی جهت رشد گیاهان استفاده‌شده است. امروزه کود انسانی نیز در بین کشاورزان جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و به کار می‌رود.
کود حیوانی علاوه بر تأمین مواد موردنیاز گیاه، دارای خواص بی‌نظیری برای خاک مانند افزایش نفوذپذیری و نگهداری آب، بالا بردن PH، هوادهی و همچنین افزایش فعالیت بیولوژیکی خاک هست.
کود سبز
یکی از روش‌های قدیمی در افزایش باروری خاک، این است که قبل از کشت محصول اصلی، یک نوع دیگر گیاه را کاشته و هنگامی‌که سبز شد آن را برداشت می‌کنند.
در حقیقت هدف از این کار استفاده از مزایای گیاه کاشته شده است وگرنه هیچ محصولی از آن برداشت نمی‌گردد و فقط شرایط بهتری برای کاشت محصول اصلی و خصوصیات فیزیکی خاک مهیا می‌شود.
گیاه مورد کشت باید از ویژگی‌های رشد سریع، کمترین مقدار نیاز به آب و کود و نیز پر شاخ و برگ و پر از مواد موردنیاز خاک باشد تا سبزینه بیشتری ایجاد کند.
کمپوست
کمپوست یا پوسال همان ترکیبی از پسماندهای حیوانی و گیاهی که طی فرآیندها و شرایط مختلف به وجود می‌آید. کمپوست از کهن‌ترین روش‌های بازیافت بوده که زباله‌های شهری، فاضلاب و لجن و دیگر مواد آلی تجزیه‌شده و به شکل کود در کشاورزی استفاده می‌گردند.
این نوع کود بسیار عالی در باغداری، کشاورزی، کنترل فرسایش و بهسازی خاک، ساخت‌وساز تالاب، پوشش دفن زباله استفاده فراوان داشته و آفت‌کشی طبیعی محسوب می‌گردد.
۲ کود زیستی
این دسته از کود ها ، شامل استفاده از میکروارگانیسم‌های پر فایده برای پرورش و رشد گیاه و نیز حاصلخیزی خاک بدون ذره‌ای آلودگی و زیان برای اکوسیستم مزرعه و محیط‌زیست است.
بر اساس نوع میکروارگانیسم استفاده‌شده به کود زیستی باکتری، قارچی، جلبکی، اکتینومیست و میکروارگانیسم مؤثر (EM) تقسیم می‌شوند.
۳ کود شیمیایی
کود شیمیایی را باید یکی از رایج‌ترین و به‌نوعی اصلی‌ترین نوع کود در میان کشاورزان از زمان جنگ جهانی دوم به بعد دانست و دلیلش دسترسی آسان، استفاده با حجم کم اما بازده بیشتر، راحتی کار با آن و نیز قیمت پایین‌تر نسبت به سایر کودها است. کود شیمیایی، از مواد معدنی تشکیل‌شده که به‌آسانی تجزیه و جذب می‌شوند و به‌صورت صنعتی تولید و به اشکال مختلفی مانند پودر، گرانولِ، محلول و گاز عرضه می‌گردند.
انواع کود های شیمیایی
کود شیمیایی را برحسب مواد به‌کاررفته در آن به دو گروه کلی ماکرو المنت و میکرو المنت تقسیم می‌کنند و اگر کودی شامل نسبت‌های متناسب همه عناصر پرمصرف و کم‌مصرف باشد، به آن کود کامل گفته می‌شود.
کودهای ماکرو المنت
کودی که از عناصر پرمصرف در گیاه یعنی ازت، فسفر، پتاس، کلسیم و منیزیم در آن با درصدهای متفاوت به کار رفت است.
کود ازت
ازت یکی از پرمصرف‌ترین عنصرهای موردنیاز گیاه که به شکل نیترات، اوره و یون آمونیوم قابل‌جذب است. در این میان اوره متداول‌ترین منبع تغذیه ازت در ایران و سایر مناطق هست. نیترات آمونیوم با ۳۳درصد ازت و سولفات آمونیوم شامل ازت و ۲۴ درصد گوگرد، از دیگر منابع برای برطرف کردن کمبود ازت گیاهان هستند.
کود پتاسیم
پتاسیم به‌طورمعمول وجود دارد و نیز از تجزیه بقایای گیاه به خاک اضافه می‌گردد، اما در خاک‌های شنی و اسیدی کمبود آن به چشم می‌خورد. برای تأمین پتاسیم بیشتر از سولفات پتاسیم استفاده می‌کنند.
کود گوگرد
در خاک‌هایی که در معرض شستشوی فراوان هستند، کمبود گوگرد زیاد وجود دارد و باید به خاک اضافه گردد. بسته به نوع PH خاک، در خاک‌های اسیدی از سولفات کلسیم یا جیپس ( شامل ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم) مصرف می‌شود تا خاک خاصیت قلیایی پیدا کند. همچنین از پودر گوگرد نیز برای بالا بردن PH خاک استفاده می‌گردد.
کود کلسیم و منیزیم
به‌جز در مناطق مرطوب برای تغییر PH اسیدی خاک، در بقیه نقاط کمبود کلسیم و منیزیم وجود ندارد. اگر نیازی به کلسیم به‌تنهایی باشد از کود فسفر با درصدی از کلسیم برای جبران کمبود آن در خاک، استفاده می‌گردد. همچنین برای رفع کمبود منیزیم از سولفات منیزیم و سولفات منیزیم به کار می‌رود.
کود فسفر
اسید فسفریک شکل قابل‌جذب فسفر برای گیاه است ولی به‌عنوان کود استفاده نمی‌شود. در کودهای شیمیایی فسفر با درصدی از اکسید آن وجود دارد که جهت تثبیت آن در خاک‌های قلیایی از کلسیم و در خاک‌های اسیدی از آهن و آلومینیوم به کار می‌رود. با توجه به میزان کود، روش کود دهی، نوع بافت خاک و تعداد دفعات مصرف، مقداری از کود فسفره در سال اول و سال‌های بعد برای گیاه باقی می‌ماند. کود فسفره را باید قبل از کاشت و در محل ریشه گذاشت. مونو آمونیوم فسفات و مونو پتاسیم فسفات دو شکل رایج از این دسته کودهای شیمیایی هستند.
کودهای مخلوط
در میان عناصر ازت، فسفر و پتاسیم بیشتر موردنیاز است، بنابراین صنایع کودسازی، اقدام به تولید کود مخلوط کرده‌اند و از مقادیر محدود این عناصر که به‌صورت درصد مشخص نوشته می‌شود، در ترکیب با مواد دیگر تشکیل‌شده‌اند. گاهی درصدی از گوگرد هم در کود مخلوط به کار می‌رود.
کودها ی میکرو المنت
با توجه به شرایط متفاوت خاک منطقه، گاهی در مناطق خشک کمبود آهن، روی، منگنز و مس، و در مناطق مرطوب کاهش میزان کلر، بر و مولییدن در خاک وجود دارد که عناصر کم‌مصرف در گیاه را تشکیل می‌دهند. استفاده از این مواد معدنی نیاز به‌دقت و وسواس شدید دارد، چون درصورتی‌که بیش‌ازاندازه مصرف شود، گیاه را مسموم می‌نماید.
آهن، روی، منگنز و مس حتی بیشتر از نیاز گیاه در خاک موجود است، ولی صورت قابل‌جذب گیاه نیست.
برای جلوگیری از تثبیت این مواد به خاک، آن‌ها را بروی برگ به‌صورت محلول پاشیده می‌شود و یا با سم‌های مختلف مخلوط شده، در حین سمپاشی به گیاه استفاده می‌کنند.
سولفات کاتیون‌ها از مواد معدنی کم‌مصرف، کلروپتاسیم، بوراکس، مولیبدات سدیم، مولیبدات آمونیوم با مارک‌های متنوع ازجمله کودهای شیمیایی عناصر کم‌مصرف در بازار هستند که به کشاورزان کمک می‌نمایند.
موارد مصرف کود شیمیایی
همان‌طور که گفته شد، کودها ی شیمیایی در همه‌جا کاربرد فراوانی دارد و با توجه به درصد ترکیبات بالا و آزمایش‌های مختلف، نوع کود، مقدار مصرف و زمان استفاده از آن تعیین می‌شود.
مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی صدمات زیادی به محیط زیست، آب‌وخاک می‌زند و نیز سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازد.
